Halk oyunlarında kullanılan diğer araçlar…

Davul, tartım (ritm) zenginliğinin kıdemli kaynaklarından biridir. Çeşitli biçimleri her ülkede mevcut olmuştur. Köşeli davul veya kırtıl adı verilen davul da halk oyunlarında oyun aracı olarak kullanılmaktadır.

Kullanılışındaki kolaylık kadar, coşturmağa, debdebeye, tantanaya ve hatta savaşta düşmanı ürkütüp yıldırmaya elverişliliğiyle ünü çağlar boyu üstün tutturdu.

Daima açık alanlarda çalınan davulun boyutları değişik olmasına rağmen, yapıları hemen hemen aynıdır. Geniş bir kasnağın iki yanına deri gerilmek suretiyle yapıla bu saz, tokmak ve çubukla çalınır. Ayakta çalındığı için, iki taraftan tutturulan kayışlarla çalanın omzuna asılır.

Yuvarlak tahta bir kasnak üzerine eleme işlevini yapacak ve ortasına kare biçimli aralıkları eşit olan tel ya da benzeri bir maddeden yapılmış olan elek, bir ev aracıdır. Bu elekle tahıllar kabuklarından ayrılır ya da biçim ve büyüklüklerine göre ayırma işlemi yapımında kullanılır. Halk Oyunlarında kadınlar tarafından kullanılmıştır. Urfa yöresi oyunlarında kullanıldığı görülmektedir.

Kadınların su taşımakta, inek sağarken sütü biriktirmekte kullandıkları, (helke-bakraç) kova görevini yapar, kulplu bir taşıma aracıdır. Genellikle bakır gibi madenlerden yapılmış olurlar. Türk Halk Oyunlarında kadın oyuncular tarafından kullanılmış ve vazgeçilmez bir oyun aracı olmuştur.

Ateş ve ışık (mangal-meşale) halk oyunlarında sıklıkla kullanılmıştır. Ateşi kullanırken bazı araçlar ya da yardımcı unsurlar (mangal, meşale) yanı sıra ateşin oyun içerisinde kullanımı çeşitlilik göstermektedir. Ateş gerek insanlık tarihi bakımından gerekse Türk insanı için yüklendiği önem ve taşıdığı görevleri bakımından halk oyunlarında daima kullanılmış ya da sembolize edilmiştir.

Madeni olan bu tas bazı oyunlarda ekip başındaki oyuncunun ya da herhangi bir oyuncunun başının üzerine konularak oyuncunun maharetinin ortaya çıkartılması amacı ile oyunu oynamaya devam ettirilir. Mesela bu durum Ağrı yöresinde günümüzde de kullanılmaktadır.

Bir erkek aksesuarı olan tespih, gerek halk oyunlarında gerekse seyirlik oyunlarımızda çok sık kullanılmaktadır. Halk Oyunlarında kullanılan erkek kostümünün vazgeçilmez bir parçasıdır. Oyun sırasında kullanılan bazı tiplemelerde kullanılmıştır.


Halk oyunlarında çeşitli hayvan postları (Tilki-koyun vb.) kullanılmıştır. Genellikle koyun ya da tilki postu kullanılmaktadır. Anadolu yaşamının bir parçası olan hayvan besleme (koyun-kuzu vb.) ve onların otlak ya da meralardaki konumlarını ve karşılaştıkları tehlikelerin canlandırıldığı (tasvir edildiği) oyunların sergilenmesinde kullanılmıştır.

Elazığ yöresinin simgesi haline gelmiş olan Çayda Çıra oyununun en önde gelen objesi olmuştur. Mum, ateşi ve ışığı sembolize etmektedir. Günümüzde Halk Oyunlarının sergilenmesinde kullanılan tabaklar ahşap ya da metal tabaklar kullanılmıştır.

Bu ikili (tarak-ayna) genellikle solo ya da düet oyunlarında kullanılmıştır. Kadının süsleme araçlarından olan tarak ve ayna yalnız kadın oyuncular değil erkek oyuncular tarafından da kullanılmaktadır.

Ağız kısmı dar, içine su gibi sıvılar konulan testi halk oyunlarında oyun aracı olarak kullanılır.. Genellikle sıvıyı sızdırmasın diye pişirilmiş topraktan ya da seramikten yapılır. Kulpsuz olabildiği gibi iki kulplu olanları da vardır.

Günümüzde işlevini henüz kaybetmeyen sepetçilik atalardan öğrenildiği gibi halen; saz, söğüt, ceviz ve fındık dallarından örülerek yapılmaktadır. Sepet eşya, yiyecek vb. taşıma amacından başka ev içi dekorasyonunda da kullanılmaya başlanmıştır. Hayvancılıkla uğraşan kırsal kesimlerde yaygın olarak kullanılan keçe, çul ve ağaçtan yapılan semer kullanıldığı dönem boyunca geleneksel sanatların bir kolunu oluşturmuştur. Halk oyunlarında araç olarak kullanılmaktadır.

Tef, yuvarlak bir tahta kasnağa geçirilmiş deriden yapılma çalgıdır. Tefin kasnağı beyaz çam, ceviz veya kavak ağacından hazırlanır. Sığır veya genellikle koyunun karnından çıkarılan deri ile yapılır. Güney Anadolu’da yaşayan Türkmenler arasında tef koyunu veya toklu denilen dokuz aylık yavrunun derisi kullanılır. Kasnağa bu deri parçası gerilir. Kasnağın üç tarafına kasnak tahtası oyulup yarılarak zil (veya, zingirdek) denilen madeni ve yuvarlak levhalar takılır.

İşlenmemiş deriden, ökçesiz olarak yapılan (yemeni-ayakkabı) bir ayakkabı türüdür. Kırmızı ya da siyah renkli olanları vardır. Anadolu da oldukça yaygındır. Anadolu’da halk oyunlarında kıyafetlerde kullanılmaktadır. (Devamı gelecek yazımızda)