Geçen yazımızda başladığımız “Bağlama” ailesini tanıtmaya devam edeceğiz.
Geçen yazımızda başladığımız “Bağlama” ailesini tanıtmaya devam edeceğiz.a ) Meydan Sazı: Bu sazımıza genel yerlerde ve meydanlarda çalınmasından dolayı Meydan Sazı denilmektedir. 12 teli bulunması nedeniyle bazı yörelerde 12 telli saz da denilmektedir. Meydan sazlarının kısa saplıdır, bu da icralarımızın bir kısmının sazı sapına kollarının yetişmesinden dolayı, sapları özel olarak kısaltılmış olmasından iler gelmektedir. Meydan Sazı Bağlama ailesinin en büyük sazıdır. Sapında 30-32 perdesi vardır. En ince teli 35-40 numaradır. Daha ziyade kalın bam tellerine (sargılı tellere) ağırlık verilmektedir. Davudî sesi vardır, gayet sade bir şekilde çalınır. Bağlama ailesinin bas sesli sazı da denilir. Fiziksel yapısı oldukça büyük olması nedeniyle, icrası da oldukça zor olmaktadır. Bu nedenle icracılar Meydan sazı’nı çalmaktan kaçınmaktadırlar. Onun yerine küçüğü olan Divan Sazı’nı çalmayı tercih ederler. Fakat Divan sazı’nın da Meydan Sazının yerini tutması mümkün olamayacağından Meydan Sazı’nın Davudî sesi devamlı şekilde topluluk içerisinde aranır.
b ) Divan Sazı: Meydan Sazından biraz daha küçüktür. Üçerden dokuz teli vardır. Bazı icracılar alta 3, ortaya ve üste ikişerli olmak üzere 7 tel de takmaktadırlar. Divan sazı da halk musikimizin güçlü sazlarındandır. Meydan sazı’ndan dört ses tiz akort edilir. Meydan sazının alt teli “La” sesine Divan sazının alt teli ise “Re” sesine akort edilir. Bağlama ailesi sazlarında genel olarak alt tellerin akortları değişmez. Değişen orta ve üst tellerin akortlarıdır. Her sazın tonuna göre alt telin akordu genel olarak sabit bırakılır, devamlı olarak değişen orta ve üst tellerdir.
c ) Çöğür: Divan sazına yakın büyüklükte 9 ile 6 tel takılmakta ve 15 kadar perdesi bulunmaktadır. Akordu: Alt iki tel la, orta tellerin birisi la diğeri re, üst teller sol sesine akort edilir. Çöğür ile Nefes, Ayin ve Semai gibi havalar çalınır, bugün daha ziyade Curası çalınmaktadır. Yeni yetişen gençlerimiz, cura bağlamadan az farklı bu saza Çöğür diyerek, aslını cura ile karıştırmaktadırlar. (Cura; adı geçen sazın 1 oktav daha tizi ve küçüğüne denir.)
d ) Bağlama: Adını alan ailenin temel sazıdır. 17–22 perdesi vardır. Meydan sazından bir oktav, Divan sazından ise beş ses tizdir. Üçerli gruplar hâlinde 6 ile 9 tel takılır. Alt telleri la sesine akort edilir. Orta ve üst tellerde devamlı akort değişikliği yapılır, her düzende değişen orta ve üst tellerin akortlarıdır. Bağlama düzeni alt (La) orta (Re) üst (Mi) ayrıca 19 ayrı düzende de çalınır.
e ) Bozuk: Bağlama’nın ikinci bir adına da Bozuk denir. 15 -18 perdesi vardır. Üçerli gruplar hâlinde 9 tel takılır. Ortaya iki sarı ve bir ince çelik tel üste ve alta ise birer kalın sarı ve ikişer çelik tel takılır. Sarı teller çelik tellere göre bir oktav daha pes akort edilir. Tatlı bir sesi vardır. Genellikle Güney ve Ege yörelerimizde Bozuk olarak bilinir ve çalınır. Bozuk düzeni oldukça yaygındır. Atasözü gibi dillerden düşmez. Akortları ise Alt (La) Orta (Re) Üst (Sol) seslerine düzenlenir.
f ) Âşık Sazı: Aşıkların (Halk Ozanlarının) çalmış oldukları Bağlama’ya Âşık Sazı denilmektedir. Normal bağlama ile arasında pek az fark vardır. Sapı normale göre daha kısadır. 13–15 perdesi vardır. 6 tellidir. Nadir olarak 9 teli olur.
g ) Tanbura: Bağlamadan daha küçüktür. Divan sazından bir oktav tizdir ve Divan Sazı’nın curası olarak bilinir. Bağlamadan ise dört ses tizdir. Üç grup hâlinde ikişerden 6 tel takılır. Teller çeliktir. Ortaya çift sarı teller takıldığı dönemler de olmuştur. Alt (Re) Orta (Sol) Üst (Do) seslerine akort edilir. Genellikle icracıların en çok kullandıkları sazdır.
h ) Cura Bağlama: Bağlama’nın ve Tambura’nın küçüğüdür. 6 telli, seri ve oynak çalınması gereken melodiler için çok kullanışlı bir sazdır.
ı ) İki Telli Saz: Anadolu’nun en eski saz örneklerinden biridir. Cura bağlama büyüklüğündedir. İki teli vardır, zamanında çok yaygınlık kazanmıştır. Çiftetelli oyunu bu sazla çalındığı için adını iki telliden almıştır.
j ) Bulgarı: 4 telli olduğu gibi 2 tellilerine de rastlanır. 16 perdeli Güneyde ve Kayseri yöresinde görülür. Cura’ya yakındır. Eski Volka boylarında yerleşmiş Bulgar isimli Türk boylarından bazıları Anadolu’ya geçerek Toros bölgesindeki yaylalara yerleşmişler ve ellerinden düşürmedikleri cura bağlamalarının bir benzeri olan bu sazın adı da onlardan gelmektedir.
k ) Irızva: Üç telli 13 perdelidir. Cura bağlama büyüklüğünde, tekne kısmı yanlardan tabana doğru konik olarak iner, arka kesitinden bir üçgeni andırı, parmak uçları ile çalınmaktadır.
l ) Kara Düzen: Gaziantep dolaylarında halen bu adla kullanılmakta olup, Irızva’dan biraz büyükçedir. Kara düzen, tezene ile değil parmak uçları ile çalınmaktadır.
m ) Cura: Bağlama ailesinin en küçük sazlarındandır. 7 – 16 perdesi, 3 – 6 teli bulunmaktadır. Genellikle 6 telli olduğu gibi, 3 tek telli olanları ve ayrıca altta, orta iki üstte ise tek telli olanlarına rastlanır, hatta iki telli olanlarına da rastlanmıştır. Bağlama ve Bozuk düzenlerine akort edilir. İki tellinin akort düzeni alt tel (La) üst tel (Re) üç telli olanların ise alttan üste doğru (La-Re-Sol) veya (La-La-Re) olarak akortlanmaktadır. Kütahya yöresinde eskilerin parmakla çaldığı Cura boyunda, oralarda adına Bağlama denilen bir saza rastlanır. Bu sazın diğerlerinden farkı, sap üzerinde farkı, sap üzerinde bir adet burgusunun fazla olmasıdır. Bu fazla burguya Dem Teli denilen bir tel takılır. Düzeni alttan üste doğru (La-Re-Re) olarak akortlanır. Dem teli’nin akordu üst telin bir oktav tizine çekilir. Bir başka düzen şekil de alttan üste doğru (La-Re-Re) olarak akortlanır. Burdur yöresinde de bağlama düzenine akortlanmış curaların tezene yerine parmakla çalındığı görülmüştür. Başından beri adlarını sıralayıp tanıtmaya çalıştığımız Bağlama Ailesi sazlarının bazıları tek çalınıp söylenmektedir. Bunlar içerisinden bir arada çalınabilen bir aile daha oluşur, onlar da takım hâlinde çalınabilen Bağlama ailesi adı verilir. Bu aile de şu şekilde sıralanır. Meydan Sazı: 220 frekanslı La sesine akort edilir. Bağlam ailesinin en büyük sazıdır, form boyu 52,5 cm. sap boyu 70 cm. dir. Divan Sazı: 293 frekanslı (Re) sesine akort edilir. Meydan Sazından dört ses tizdir. Form boyu : 49 cm. Sap boyu : 65 cm. Tel boyu : 104 cm. Form eni ve derinliği :29.5 cm. dir. Bağlama: 440 frekanslı (La) sesine akort edilir. Meydan Sazından bir oktav. Divan Sazından ise beş ses tizdir. Adını alan ailenin temel sazıdır. Form boyu: 42 cm, Sap boyu: 55 cm, Tel boyu:88 cm, Form eni ve derinliği:25 cm dir. Tanbura: 586 frekanslı (RE) sesine akort edilir. Divan sazından bir oktav, bağlamadan ise dört ses tizdir. Form boyu: 38 cm, Sap boyu: 50 cm, Tel boyu: 80 cm, Form eni ve derinliği: 22,8 cm Bağlama Curası: 880 Frekanslı (LA) sesine akort edilir. Bağlamadan bir oktav, Tanbura’dan ise beş ses tizdir. Form boyu: 26,5 cm, Sap boyu:35 cm, Tel boyu:66 cm, Form eni ve derinliği:15,5 cm dir. Tanbura Curası: 1174 frekanslı (RE) sesine akort edilir. Tanbura’dan bir oktav, Bağlama curasından dört ses tizdir. Form boyu:22,5 cm, Sap boyu:30 cm, Tel boyu:48 cm, Form eni ve derinliği:13.5 cm dir.”
