Çanakkale Savaşları sırasında düşmana geçit vermeyerek ‘Çanakkale Geçilmez’ destanını yazan şehit düşmüş kahraman Mehmetçiklerin anısına yaptırılan Şehitler Abidesi’nin yapılış sürecini anlatan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) İnsani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Şehitler Abidesi milletin eseridir ve Çanakkale Savaşları nasıl millet tarafından kazanılmışsa, onların sonsuzluğa uğurlanmasının simgesi olan Çanakkale Şehitler Abidesi de yine halk tarafından gerçekleşmiş olan bir eserdir” ifadelerini kullandı.
Gelibolu Yarımadası’nın en çok ziyaret edilen ana ziyaret noktası olan Şehitler Abidesi, Eski hisarlık Burnu üzerinde yer alıyor. Açılan bir proje yarışması sonucunda 37 proje arasından Doğan Erginbaş, İsmail Utkular ve Feridun Kip tarafından hazırlanan proje seçilmiş olup Abidenin temeli 17 Nisan 1954 tarihinde atıldı. İkinci Anafartalar Zaferi’nin 45. Yıldönümü olan 21 Ağustos 1960 tarihi ziyarete açılan Çanakkale Şehitler Abidesi, Çanakkale Muharebeleri’nde şehit düşen tüm askerleri simgelemekte ve onların anısını yaşatıyor. Mimarı Doğan Erginbaş’ın kendi ifadesiyle abide Tüm coğrafyalardan gelen şehitlerin toplu bir şekilde göğe yükselişini temsil ediyor. Ayaklarının üzerinde muharebe anlarını yansıtan kabartma rölyefler bulunuyor. Her yıl 18 Mart tarihinde, ülkenin dört bir yanından gelen vatandaşlar ve devlet erkânı tarafından Abide tören alanında anma merasimleri düzenleniyor. Abidenin arka bölümünde yer alan sembolik mezarlıklar ise 2007 yılında ziyarete açıldı. Şehitlikte Çanakkale Muharebeleri sırasında şehit düşen ve bugüne kadar isimleri tespit edilebilmiş 59.408 şehidin isimleri bulunuyor. Yine sembolik şehitliğin önünde muharebe dönemini yansıtan 45 m uzunluğunda bir rölyef bulunuyor. Rölyefi geçtikten sonra, sembolik şehitliğin başlangıç bölümünde meçhul asker mezarı ve Mustafa Kemal Atatürk’ün 1934’te müttefik askerleri için söylediği sözlerin yer aldığı mermer bir kitabe bulunuyor. Arıburnu muharebelerinden sonra bir Anzak askerinin yanında Avustralya’ya götürdüğü ifade edilen ve bir Türk askerine ait olan kafatası, yıllar sonra 10 Mart 2003 tarihinde Türkiye’ye teslim edilmiş olup, 18 Mart 2003’te resmi törenle bugünkü noktaya defnedildi.
Şehitler Abidesi’nde, Cumhuriyet’in 100’üncü yılı nedeniyle yenileme çalışması yapılıyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından koordine edilen yenileme çalışmaları kapsamında; elektrik altyapı hatlarının yenilenmesi, mekanik altyapı hatlarının (sulama, içme suyu, yangın hatları) yenilenmesi, bitkisel peyzaj alanlarının yenilenmesi, alanın ziyaretçi yönetimi anlamında daha işlevsel hale getirilebilmesi maksadıyla sert zemin akslarında revizyonlar, kent mobilyaları ve bilgilendirme, yönlendirme elemanlarının yenilenmesi, Abide altında yer alan bodrum mekâna yönelik su yalıtım sisteminin yenilenmesi, Abide B giriş kısmına otopark düzenlemesi yapılıyor.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 2023 yılında 100 yaşına girmesi nedeniyle, Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda bulunan Şehitler Abidesi’nde yenileme çalışmaları yapılıyor. Şehitler Abidesi’nin yapılış sürecini anlatan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) İnsani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Çanakkale’de bir abide yapılması fikrinin hemen savaşın bitiminden sonra gündeme geldiğini ifade etti.
"BİR YARDIM KAMPANYASI DÜZENLENMİŞTİ"
Ancak dünyanın içinde bulunduğu ekonomik koşullar ve Osmanlı İmparatorluğunun karşılaştığı sorunlar nedeniyle abidenin yapılmasının mümkün olmadığını belirten Atabay, “Cumhuriyet döneminde de bir abide yapılması fikri ortaya atılmışsa da ekonomik zorluklar nedeniyle ancak bu durumun 1943 yılına kadar beklediğini görüyoruz. İlk defa somut olarak 1943 yılında Milli Savunma Bakanlığı bir abide yapılması için yarışma açtı ve bu yarışmaya toplam 37 eser katıldı. Bir eser evrak eksikliği nedeniyle elenirken geriye 36 tane eser kalmıştır. Bu eserler içerisinde Feridun Kip imzası altında İsmail Utkular ve abidenin diğer mimarı bu yarışmayı kazandı. Ancak tabi bu yarışmanın kazanılması abidenin yapılması anlamını taşımıyordu. Çünkü İkinci Dünya Savaşı yılları idi, savaş bittikten sonra da ekonomik zorluklar yine abidenin yapılmasına imkan vermedi. Ancak abidenin yapılması konusu 1952 yılında tekrar gündeme gelecek ve somut adımlar atılmaya başlanacaktır. Bir Çanakkale Şehitler Abidesi Yardım Komitesi adıyla bir komite kuruldu. Bu komite büyük komite olarak isimlendirildi. Ancak çok geniş kapsamlı olması nedeniyle bu komitenin işlevi tabi çok başarılı olmadı. Daha sonra yeni bir komite oluşturulacak ve 17 Nisan 1954 tarihinde Çanakkale Şehitler Abidesinin temeli atılacaktır. Bu komite tabi tamamen abidenin halkın yardımlarıyla yapılmasına karar vermişti. O yüzden de bir yardım kampanyası düzenlenmişti” şeklinde konuştu.
"MÜTEAHHİT 18 AYLIK BİR HAPİS CEZASINA ÇARPTIRILDI"
Şehitler Abidesinin yapılışı sırasında müteahhit firmanın abidenin inşaatı konusunda çeşitli usulsüzlükler yaptığını söyleyen Atabay, “Kendisine devlet tarafından ücretsiz olarak tahsis edilen demir ve keresteyi o dönemde özellikte tabi enflasyonun çok yüksek olması nedeniyle karaborsada sattı ve bu durum tabi abidenin inşaatına durdurdu. Ayrıca yine müteahhidin abidenin iki tane ayağını kum taşı doldurarak yapması nedeniyle çürük raporu verilmiştir. Bu bağlamda mahkemelik oldu ve müteahhit 18 aylık bir hapis cezasına çarptırıldı. Yaklaşık iki yıl abide inşaatı durdu. Daha sonra 1958 yılında yeni bir ihale yapılacak ve 1958 yılında tabi enflasyonun çok yüksek olması nedeniyle abide inşaatının da maliyet yükselecektir” dedi.
"HERKES YARDIM YAPTI"
Şehitler Abidesinin yapımı için 40 gün devam edecek ikinci bir kampanya yapıldığını ifade eden Atabay, “Bu kampanya çerçevesinde abidenin inşaatı için gerekli olan para toplanacak ve bu bağlamda tekrar abidenin inşaatına başlanacak ve abide inşaatı 1960 yılı Ağustos ayında tamamlanacaktır. 1960 yılı Ağustos ayında abidenin bir an evvel açılması konusunda karar verilecek ve böylece 21 Ağustos 1960 tarihinde Çanakkale Savaşlarında İkinci Anafartalar Zaferi dediğimiz Zafer Haftasında açılışı gerçekleştirilecektir. Şehitler Abidesi boğazın girişinde bütün gemilerin görebileceği bir yerde yapılmıştır ve tüm Çanakkale Şehitlerinin ruhları için gerçekleştirilmiş olan bir eserdir. Bu eserin parası tamamen halk tarafından karşılanmıştır. Halkın yardımlarıyla karşılanmıştır. Bu bağlamda ev hanımları, okullarda okuyan öğrenciler, üniversite öğrencileri, halı dokuyan hanımlar, imamlar, taksiciler, sporcular, kulüpler, herkes yardım yaptı. Bu açıdan Şehitler Abidesi milletin eseridir. Çanakkale Savaşları nasıl millet tarafından kazanılmışsa, onların sonsuzluğa uğurlanmasının simgesi olan Çanakkale Şehitler Abidesi de yine halk tarafından gerçekleşmiş olan bir eserdir” şeklinde konuştu.
Gülçin AKIN
Editör: Boğaz Gazetesi
